Θαύμα, απάτη ή μήπως μία ακόμη απόδειξη ότι η θρησκεία μας είναι ζωντανή όπως συνηθίζει να λέει ο θυμόσοφος λαός; Ο λόγος για την τελετή αφής του Αγίου Φωτός, ένα από τα κορυφαία μυστήρια του χριστιανικού κόσμου, το οποίο εδώ και εκατοντάδες χρόνια προκαλεί έντονες αντιπαραθέσεις ακόμη και στους κόλπους της Εκκλησίας.
To τελετουργικό της αφής του Αγίου Φωτός είναι εντυπωσιακό. Συγκεντρώνει άλλωστε το ενδιαφέρον χιλιάδων πιστών που επισκέπτονται κάθε χρόνο τα Ιεροσόλυμα προκειμένου να παρακολουθήσουν από κοντά μία από τις κορυφαίες στιγμές της χριστιανοσύνης. Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, Ισραηλινοί στρατιωτικοί, αστυνομικοί, αλλά και εκπρόσωποι των άλλων δογμάτων, πραγματοποιούν εξονυχιστικό έλεγχο στον Πανάγιο Τάφο, προκειμένου να διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχει κάτι αναμμένο που θα μπορούσε να προκαλέσει πυρκαγιά. Στη συνέχεια σφραγίζουν την πόρτα με μελισσοκέρι, ενώ στην είσοδο παραμένουν φρουροί.
Το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου, ο ορθόδοξος πατριάρχης, με συνοδεία τον Αρμένιο πατριάρχη, μπαίνει στον Ιερό Ναό της Αναστάσεως και ξεκινά την Ιερή Λιτανεία. Μετά το τέλος της, ο Πανάγιος Τάφος αποσφραγίζεται. O πατριάρχης βγάζει την αρχιερατική στολή και μένει με το λευκό στιχάριο. Εκπρόσωποι των άλλων δογμάτων ελέγχουν τα άμφιά του και στη συνέχεια του δίνουν τους σβηστούς πυρσούς. Με αυτούς ο Πατριάρχης εισέρχεται στο Ιερό Κουβούκλιο.Τον συνοδεύει ο πατριάρχης των Αρμενίων, ο οποίος ωστόσο μένει στον προθάλαμο. Στον Ιερό Τάφο δεν είναι τίποτα αναμμένο. Ο Πατριάρχης προσεύχεται και το Άγιο Φως κατέρχεται.
Όλα τα καντήλια είναι σβηστά και τίποτα δεν είναι αναμμένο στον Ιερό Ναό, με τον πατριάρχη να λέει την προσευχή και το Άγιο Φως να κατέρχεται. Ο Πατριάρχης εξέρχεται και απευθύνεται στους πιστούς με το «δεύτε λάβετε φως εκ του ανεσπέρου φωτός». Στο χώρο επικρατεί συγκίνηση και κατάνυξη. Κατά καιρούς διάφοροι πιστοί που έχουν παρευρεθεί στην κορυφαία τελετή της χριστιανοσύνης έχουν δώσει στις μαρτυρίες τους μιαν άλλη διάσταση. Πιο θρησκευτική και πιο μυστηριακή, που αγγίζει τα όρια του θαύματος. Κάποιοι μιλούν για «γαλαζωπό φως» ή έντονες λάμψεις που κινούνται από σημείο σε σημείο. Κάποιοι άλλοι για λευκές αστραπές στο θολό του τάφου ή για «φωτεινές μπάλες» στον προαύλιο χώρο. Κάποιες άλλες μαρτυρίες απλά στέκονται στο τελετουργικό. Με θρησκευτική κατάνυξη, αλλά πάντοτε στο πνεύμα των όσων βλέπουν να εκτυλίσσονται μπροστά τους μέσα από τη δική τους ματιά.
Οι θεωρίες περί απάτης
Εκτός από τους πιο θρησκευόμενους που αποδέχονται το τελετουργικό, υπάρχουν και αρκετοί από αυτούς που θεωρούν ότι πρόκειται για μία καλά «στημένη» υπόθεση από την πλευρά της Εκκλησίας. Μία απλή αναζήτηση στο ίντερνετ το επιβεβαιώνει. Οι πιστοί της υποτιθέμενης «απάτης» δίνουν μάλιστα και επιστημονικές εξηγήσεις. Μία από αυτές έχει να κάνει με τη θεωρία περί χρήσης φωσφόρου. Ότι δηλαδή το υλικό αυτό με τη βοήθεια των κατάλληλων διαλυτών αυτοαναφλέγεται έπειτα από κάποιο χρονικό διάστημα, που εξαρτάται από την πυκνότητα και την περιεκτικότητα των υλικών που θα χρησιμοποιηθούν. Οι κληρικοί απλά βουτούν τα 33 κεριά –όσα και τα χρόνια του Χριστού– στο μείγμα αυτό ή σε κάποια άλλη άγνωστη χημική ένωση και λίγο μετά, όταν τα κρατά στα χέρια τους ο πατριάρχης, απλά αυτοαναφλέγονται. Κάτι τέτοιο ωστόσο συναντά δυσκολίες στην πράξη, καθώς ο φώσφορος ανακαλύφθηκε το 1669 μ.Χ., ενώ η παράδοση του Αγίου Φωτός χρονολογείται αιώνες πριν.
Οι θεολόγοι που καταρρίπτουν το «θαύμα»
Μία από τις «επιστημονικές» μαρτυρίες που καταρρίπτουν τα περί θαύματος και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη είναι και αυτή το 2006 στην εφημερίδα «Βήμα» από το μέγα πρωτοπρεσβύτερο του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως Γεώργιο Τέτση:
«Υπάρχει, αιώνες τώρα, διάχυτη η πεποίθηση στον ευσεβή μεν, αλλά θεολογικά και λειτουργικά απαίδευτο ορθόδοξο πιστό, που ψάχνει για “θαύματα” προκειμένου να πληρώσει το πνευματικό του κενό, ότι κατά την τελετή της αφής το άγιον φως κατέρχεται θαυματουργικά “ουρανόθεν” για να ανάψει τη λαμπάδα του πατριάρχου. […] Η ευχή την οποία αναπέμπει ο πατριάρχης προ της αφής μέσα στο “ιερό κουβούκλιο” είναι σαφέστατη και δεν επιδέχεται καμιά παρερμηνεία. Ο πατριάρχης δεν προσεύχεται για τη διενέργεια θαύματος. Απλώς “αναμιμνήσκεται” της θυσίας και της τριημέρου αναστάσεως του Χριστού και απευθυνόμενος σ’ Αυτόν λέγει: “εκ του επί τούτον τον φωτοφόρον σου Τάφον εκκαιομένου φωτός ευλαβώς λαμβάνοντες, διαδιδόαμεν τοις πιστεύουσιν εις σε το αληθινόν φως, και δεόμεθά σου όπως αναδείξης αυτό αγιασμού δώρον”… Πράγμα το οποίο σημαίνει ότι ο πατριάρχης ανάβει τη λαμπάδα του από την ακοίμητη κανδήλα που βρίσκεται πάνω στον πανάγιο τάφο…».
Στο ίδιο μήκος κύματος είχε κινηθεί το 1999 ο γνωστός καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Καλοκύρης στο βιβλίο του με τίτλο «Το αρχιτεκτονικό συγκρότημα του Ναού της Αναστάσεως Ιεροσολύμων και το θέμα του Αγίου Φωτός». Όπως ανέφερε σε αυτό, δεν υφίσταται κανένα «θαύμα αγίου Φωτός», αλλά πρόκειται περί ψευδούς παραδόσεως, όπως εξηγείται σε 80 σελίδες στο βιβλίο του αναλυτικά, βασισμένο πάνω σε επιστημονική έρευνα.
Οι επιστημονικοί υπέρμαχοι υπέρ του θαύματος
Εκτός όμως από τις επιστημονικές εξηγήσεις κατά της θεωρίας περί θαύματος για την αφή του Αγίου Φωτός, υπάρχουν και οι επιστημονικές θεωρίες που κυκλοφορούν ευρέως στο διαδίκτυο τα τελευταία χρόνια που υποστηρίζουν το αντίθετο. Ότι δηλαδή πρόκειται για θαύμα. Μία από αυτές είναι και του Ρώσου φυσικού Αντρέι Βολκόβ, ο οποίος υποτίθεται ότι πραγματοποίησε επιτόπια έρευνα στη ρωγμή του κίονα. Κατά τη διάρκεια αυτής, σύμφωνα πάντα με τα δημοσιεύματα, ο Βολκόβ φέρεται να κατέγραψε μία ηλεκτρική εκκένωση, καθώς επίσης και αποκλίσεις στην ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Όσοι τάσσονται υπέρ του θαύματος πιστεύουν ότι ο Βολκόβ εξηγεί και επιστημονικά την ύπαρξη θαύματος, καθώς όταν έγινε η ρωγμή το 16ο αιώνα ήταν πολύ δύσκολο ή μάλλον σχεδόν αδύνατο να πραγματοποιηθεί ρωγμή με τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς δεν υπήρχαν στη διάθεση του ανθρώπου καν τα σημερινά μέσα.
Ανεξάρτητα πάντως από τις επιστημονικές θεωρίες τόσο των υπέρμαχων όσο και όσων αρνούνται πεισματικά να πιστέψουν στα περί θαύματος, το Μεγάλο Σάββατο και η τελετή αφής του Αγίου Φωτός είναι μια κορυφαία στιγμή της Ορθοδοξίας και γιορτάζεται από εκατοντάδες χιλιάδες πιστούς μέσα σε κλίμα βαθιάς κατάνυξης και συγκίνησης. Στη χώρα μας μάλιστα η υποδοχή του Αγίου Φωτός γίνεται με τιμές αρχηγού κράτους.
