Του Μιχάλη Τουτζιάρη
Χρηματιστηριακού αναλυτή
Το να αποδεικνύεται ότι έχεις δίκιο δεν είναι πάντοτε ευχάριστο. Πόσο μάλλον όταν ζεις και εργάζεσαι στην ελληνική αγορά, που χαροπαλεύει ανάμεσα στα stress-test των τραπεζών και την καταδιωκτική-καταστροφική μανία της εξουσίας προς κάθε τι υγιές και επικερδές έχει απομείνει στον τόπο, βλέποντας το τέλος να έρχεται πολύ πιο σύντομα από όσο φαντάζονταν.
Η «καμένη γη» στη χώρα μας σε λίγο θα αποκτήσει και πραγματική έννοια! Σε παλαιότερα μου σχόλια υποστήριξα ότι ζούμε σε επικίνδυνες εποχές καθώς η παγκόσμια οικονομία κρέμεται από μια κλωστή που σχετίζεται άμεσα με την κερδοσκοπία στις χρηματαγορές. Είναι γεγονός ότι η οικονομία της Αμερικής στηριζόταν στη φούσκα της αγοράς κατοικιών, η οποία έσκασε το 2007-2008 και την οποία αντικατέστησε η επερχόμενη φούσκα του χρηματιστηρίου της δεκαετίας του 2008-2018 που διανύουμε. Ο ρόλος που έπαιξε η αγορά κατοικιών στην πορεία της αμερικανικής οικονομίας ήταν αξιόλογος καθώς τα δύο με τρία τέταρτα της ανάπτυξης οφείλονταν στις άμεσες επενδύσεις στην αγορά ακινήτων και στα χρήματα που προήλθαν από τις κατοικίες μετά από αναχρηματοδότηση των ενυπόθηκων δανείων. Η εκτίναξη στις τιμές των κατοικιών τόνωνε την αυτοπεποίθηση και την τσέπη των Αμερικανών-μέσω πάντα και της Wall Street- και τους ωθούσε να ξοδεύουν περισσότερα απ’ όσα βγάζουν και φυσικά ούτε λόγος για αποταμίευση. Η συνέχεια λίγο-πολύ είναι γνωστή στους περισσότερους. Με την αύξηση των επιτοκίων να ασκεί πιέσεις στις τιμές των κατοικιών, τα παιχνίδια τελείωσαν!
Σήμερα η Αμερική κινείται εκ νέου σε αυξήσεις επιτοκίων της τάξεως του 3-4%, έως το 2020. Τα χαμηλά επίπεδα-ρεκόρ των επιτοκίων από το 2008 έως σήμερα δεν έδωσαν το «μεγάλο κίνητρο» στους Αμερικανούς για ουσιαστικές επενδύσεις παρά για τζογάρισμα στους δείκτες της Wall Street. Το εύκολο χρήμα ήταν μια ένεση για κάθε είδος τζόγου -από συμβόλαια καλαμποκιού εώς τα τελευταία παιχνίδια των κρυπτονομισμάτων! Η εκτίναξη των δεικτών τόνωσε την αυτοπεποίθηση και την τσέπη των Αμερικανών για άλλη μια φορά όπως και στο παρελθόν. Με λίγα λόγια, στο ίδιο έργο θεατές με πρωταγωνιστές τις μετοχές, τα ομόλογα, τα κρυπτονομίσματα αντί των ακινήτων. Είναι κατανοητό στους περισσότερους αναλυτές ότι οι φούσκες είναι κυρίως κοινωνικά φαινόμενα. Μέχρι να κατανοήσουμε και να αντιμετωπίσουμε την ψυχολογία που τις δημιουργεί, θα συνεχίσουν να δημιουργούνται. Οι επενδυτές αποτυγχάνουν να διασώσουν τα κέρδη τους γιατί δεν είναι προετοιμασμένοι γι’αυτό που έρχεται, γιατί βρίσκονται σε άρνηση και γιατί μετά θα είναι πολύ αργά!
Όταν ο πρώην κεντρικός τραπεζίτης Bernanke τροφοδοτούσε με χρήματα από το «ελικόπτερο» και έμεινε στην ιστορία ως ο άνθρωπος που τριπλασίασε τον ισολογισμό της Fed πολλοί φοβήθηκαν ότι το πείραμα δε θα πετύχει και θα οδηγούσε σε νέο κραχ την οικονομία της Αμερικής. Παρα ταύτα οι δείκτες της Wall Street και η πορεία της οικονομίας συνέχιζαν ακάθεκτοι την ανοδική τους δυναμική. Παρά τις προειδοποιήσεις των διεθνών οίκων για το νέο κραχ που έβλεπαν να έρχεται οι αγορές συνέχιζαν ….. «γιατί δε γίνεται να πέσουν»!» «Ο χρόνος μας τελειώνει, η ανθρωπότητα βαδίζει σε ανεξερεύνητα μονοπάτια. Οι αγορές δεν μπορούν να πέσουν, είναι αδύνατον να τις αφήσουν. Καθόμαστε πάνω σε μια «βόμβα μεγατόνων» η οποία δεν είναι άλλη από την μόχλευση των αγορών μέσω παραγώγων.»(26/6/2014).
Με αυτό το σχόλιο αφήσαμε τις αγορές και σήμερα τις βρίσκουμε 30% υψηλότερα γιατί απλά δεν γίνεται να πέσουν!!»(13/10/2017). Τις επόμενες ημέρες θα έχουμε μια καλύτερη εικόνα και πιθανότατα τις πρώτες ενδείξεις και τεχνικά σήματα για την μετέπειτα πορεία των αγορών. Θα υπερισχύσουν αυτή τη φορά οι «αόρατες δυνάμεις» του Άλαν Γκρίνσπαν οι οποίες προετοίμαζαν τόσα χρόνια την επόμενη κρίση ή θα ζήσουμε εκ νέου το παρελθόν όπου είχαμε δύο παρόμοιες κινήσεις (Brexit- εκλογή Trump) οι οποίες απλώς λειτούργησαν ως ώθηση για περαιτέρω άνοδο παρά για αρχή μιας σημαντικής διόρθωσης- πτώσης. Πολλοί θα ακολουθήσουν τους παλαιούς κανόνες και τις παλιές αναχρονιστικές συμπεριφορές για να αποφασίσουν τις επόμενες κινήσεις τους. Οι περισσότεροι αναλυτές θα χρησιμοποιήσουν τα ιστορικά στοιχεία των μετοχών, των δεικτών και της ψυχολογίας της μάζας (επενδυτών). Πώς όμως προέκυψαν αυτοί οι κανόνες που ακολουθούμε και ποια η ισχύς τους μέσα στις «μεταλλαγμένες αγορές»; Εξακολουθούν να ισχύουν οι λόγοι ύπαρξης τους;
Θα αναφερθώ σε ένα πείραμα που έγινε κάποτε και ονομάστηκε «το Σύνδρομο του Λούτσου»* και θα το συσχετίσω με την εικόνα των σημερινών αγορών. Το πείραμα διεξήχθη με τον ακόλουθο τρόπο: Ένα γυάλινο πλατύστομο δοχείο γεμάτο με νερό και μικρά ψάρια, τοποθετήθηκε σε ένα μεγάλο ενυδρείο που περιείχε έναν λούτσο. Όπως ήταν αναμενόμενο, ο λούτσος επετέθη στα ψαράκια. Όμως, κάθε φορά που το επιχειρούσε, χτυπούσε το ρύγχος και το κεφάλι του. Μετά από αρκετές απόπειρες, ο λούτσος έπαψε πλέον να επιτίθεται και αγνόησε τα ψαράκια. Και εδώ φθάνουμε στο ενδιαφέρον σημείο: Οι υπεύθυνοι του πειράματος άδειασαν το περιεχόμενο του δοχείου στο ενυδρείο και έτσι τα ψαράκια κολυμπούσαν ελεύθερα μπροστά στον λούτσο. Μόνο που τώρα ο λούτσος δεν τους επετίθετο. Είχε συνδέσει τα ψαράκια με τον πόνο και δεν μπορούσε να προσαρμοστεί στην καινούργια πραγματικότητα ενός εύκολα προσβάσιμου, «ανώδυνου» γεύματος. Ο λούτσος αδυνατούσε να καταλάβει πως όσα είχε μάθει δεν είχαν πια νόημα, εφόσον οι συνθήκες είχαν πλέον αλλάξει.
Το συμπέρασμά μας είναι ότι μόλις εδραιωθεί ένας κανόνας, ένας σχηματισμός ή μία συμπεριφορά, δύσκολα εξαλείφεται, ακόμα και όταν ο αρχικός λόγος ύπαρξής τους δεν υφίσταται πλέον. Υπάρχουν λοιπόν οι κανόνες, υπάρχουν οι σχηματισμοί υπάρχουν και οι συμπεριφορές. Ακολουθώντας τους έχουμε τα εφόδια για μια επιτυχή και ασφαλή πρόβλεψη για την κίνηση των αγορών (λούτσος). Είναι όμως τόσο εύκολο όσο στο πείραμα που μελετήσαμε; Όσο διδακτικό κι αν είναι το πείραμα του λούτσου αυτό που πιθανότατα διέφυγε από τους επιστήμονες ήταν η συμπεριφορά των μικρών ψαριών που και αυτά απέφευγαν την επαφή με τον λούτσο! Η αποφυγή της επαφής οδηγούσε στη διατήρηση της ήρεμης κατάστασης. Μπορεί λοιπόν οι συνθήκες να είχαν αλλάξει όμως τι θα γίνονταν εάν ένα ψαράκι ακουμπούσε τον λούτσο;
Ίσως η «θεωρία του Χάους» να μπορούσε να μας βοηθήσει…. «Αυτή η απειροελάχιστη μεταβολή στη ροή των γεγονότων, που οδηγεί πάντοτε σε μια εξέλιξη δραματικά διαφορετική από εκείνη που θα λάμβανε χώρα, αν δεν είχε συμβεί η μεταβολή». Και φυσικά δε θα την περίμενε κανείς! Είναι αδύνατον να προβλεφθεί! Το ζητούμενο είναι σε καμιά περίπτωση να μην είσαι το μικρό ψαράκι… Και σε καμιά περίπτωση να μην είσαι μέσα στις αγορές όταν ξεκινήσει το επόμενο κραχ!
*(πήρε το όνομά του από τα πειράματα που έγιναν για να εξετασθεί η προσαρμοστική συμπεριφορά του λούτσου. Ο λούτσος είναι ένα επίμηκες λεπτό ψάρι με κοφτερά δόντια, συνήθης λεία του οποίου είναι τα μικρότερα ψάρια).
