Του Χρήστου Μανταρζίδη*
Δημόσιος βίος, διαφθορά και διαπλοκή στην Ελλάδα! Σε γενικές γραμμές όλοι αντιλαμβανόμαστε τι είναι διαφθορά.
Ο ΜΚΟ “Transparency International” ορίζει την διαφθορά ως την «κατάχρηση δημόσιας εξουσίας για ίδιον όφελος». Ο ορισμός αυτός διαθέτει δύο λέξεις κλειδιά: «ίδιον» και «όφελος». Ας δούμε λοιπόν τι σημαίνουν.
Η λέξη «ίδιον» σημαίνει για τον εαυτό μας ή την οικογένειά μας αλλά και όχι μόνον. Οι συμμετέχοντες στο σκάνδαλο Τσουκάτου δεν ενεργούσαν για τον εαυτό τους αλλά για το ΠΑΣΟΚ. Ήταν αυτό πράξη διαφθοράς ή κατάχρηση εξουσίας προς όφελος κόμματος ή οργάνωσης; Σαφέστατα ναι!
Επίσης, η λέξη όφελος δεν σημαίνει μόνον χρήματα ή άλλου είδους περιουσιακά στοιχεία, αλλά περιλαμβάνει επίσης προσδοκία για εργασία ή συγκεκριμένο αξίωμα στο μέλλον ή ανταμοιβή για χάρη που έγινε στο παρελθόν. Αυτό μας παραπέμπει στον όρο διαπλοκή, την οποία ο Μπαμπινιώτης ορίζει ως «αμοιβαία εξάρτηση».
Πιο χαρακτηριστική είναι η φράση «διαπλεκόμενα συμφέροντα», μια φράση που πλάστηκε στην 10ετία του ‘80 από τον αείμνηστο Κ. Μητσοτάκη και καθιερώθηκε σταδιακά ως μια φράση με την οποία δηλώνονται τα αθέμιτα και αλληλοεξαρτώμενα συμφέροντα, που αναπτύσσονται παρασκηνιακά μεταξύ του τριγώνου πολιτικών- επιχειρηματιών και ΜΜΕ ώστε να εξυπηρετούνται αμοιβαία οι πολιτικές και επιχειρηματικές τους σκοπιμότητες. Από την μια η προβολή και η προπαγάνδα εξυπηρετούν τους πολιτικούς και από την άλλη, οι επιχειρηματίες καρπώνονται οικονομικά οφέλη.
Σε κάθε χώρα τα ΜΜΕ συνδέονται λιγότερο ή περισσότερο με το πολιτικό σύστημα. Στην Ελλάδα όμως θεωρούνται ζωτικό μέρος του ευρύτερου πολιτικού συστήματος, ως προέκταση των κομμάτων. Και με αυτήν την ιδιότητά τους τα κρίνουν τις περισσότερες φορές. Δηλαδή τα κρίνουν κατά βάση ως φιλοκυβερνητικά ή φίλα προσκείμενα στην αντιπολίτευση κλπ, το φαινόμενο αυτό είναι μια βαθιά ριζωμένη πραγματικότητα στην Ελλάδα. Τα ελληνικά ΜΜΕ δεν ζουν από την πολιτική αλλά από τους πολιτικούς.
Στην Ελλάδα υφίσταται μια τρομερή διαπλοκή μεταξύ ΜΜΕ, Επιχειρηματιών και Πολιτικών (“sweetheart connections”) η οποία επιτρέπει σε μια κάστα επιχειρηματιών να διαμορφώνουν όρους «καρτέλ» στην εσωτερική αγορά, μη επιτρέποντας την διείσδυση ξένων, με όρους όμως διαφανείς και απόλυτα ακέραιους. Άλλωστε, όταν βρίσκεσαι μέσα στους μηχανισμούς και τις διαδικασίες, τότε είσαι πολύ ισχυρότερος. Μπορείς να διαμορφώσεις συμμαχίες, να δώσεις κάτι εδώ, να πάρεις κάτι από εκεί, αρκεί να ξέρεις κι εσύ να ξέρουν κι αυτοί, πως παίζεται τι παιχνίδι.
Οι επιπτώσεις της διαφθοράς
Η διαφθορά είναι μια μάστιγα και διαθέτει ένα πολύ ευρύ φάσμα διαβρωτικών επιδράσεων στις κοινωνίες. Υπονομεύει την δημοκρατία και το κράτος δικαίου, οδηγεί σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ζημιώνει τα δημόσια οικονομικά, στρεβλώνει τις αγορές, δημιουργεί διάχυτη δυσλειτουργία του κράτους και γραφειοκρατική αναποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού, διαβρώνει την ποιότητα ζωής και επιτρέπει την άνθηση και ανάπτυξη του οργανωμένου εγκλήματος, της τρομοκρατίας, και άλλων απειλών για την ανθρώπινη ασφάλεια.
Η διαφθορά αναπτύσσεται και θεριεύει όταν υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις όπως: ευρεία διακριτική εξουσία δίχως σαφή όρια, αόριστες και αλλεπάλληλες αρμοδιότητες, γραφειοκρατικά εμπόδια, έλλειψη των κατάλληλων μηχανισμών ελέγχου, βραδύτητα στην απονομή δικαιοσύνης, ανεπάρκεια των προβλεπόμενων ποινών, έλλειψη διαφάνειας, αναξιοκρατία, πειθαρχική και ποινική ατιμωρησία λόγω μη ύπαρξης βούλησης ή λόγω αναποτελεσματικότητας των διωκτικών ή αρμοδίων αρχών.
Το θέμα της ατιμωρησίας αντιπροσωπεύει το πιο μεγάλο πρόβλημα για την Ελλάδα. Αυτό που διαχρονικά εξέθρεψε την διαφθορά και την βοήθησε να ριζώσει βαθιά στην κουλτούρα της κοινωνίας μας. Διαφθορά από τα χαμηλότερα στρώματα του δημοσίου τομέα και των δημοσίων υπαλλήλων μέχρι ψηλά, τους διάφορους πολιτικούς. Αν δεν κοπεί ο ομφάλιος λώρος μεταξύ Δημόσιας εξουσίας και οικονομικής ολιγαρχίας, δεν μπορεί ούτε η δημοκρατία να λειτουργήσει ούτε ο τόπος να πάει μπροστά. Όπου υπάρχει πολιτική βούληση επαρκής δεν υπάρχει διαφθορά και διαπλοκή. Όλα τα άλλα είναι παραμύθια.
Αυτά που βγαίνουν κατά καιρούς στο φως για υποθέσεις διαφθοράς και εξετάζουν οι αστυνομικές αρχές, δείχνουν ότι κάποιοι (πολιτικοί, δημόσιοι λειτουργοί) έτρωγαν παίρνοντας ελάχιστες προφυλάξεις. Χρήματα σε κούτες πάμπερς, σε μαύρες σακούλες κλπ. Σκάνδαλα με ονοματεπώνυμα (π.χ. Novartis κλπ) λίστες με καταθέσεις σε λογαριασμούς τεραστίων ποσών αποτελούν τα σημάδια ότι κάποιοι θεωρούσαν ότι δεν μπορούσε πότε να τους αγγίξει κανείς. Δυστυχώς είναι αυτοί οι οποίοι έχουν συνδυάσει τον πολιτικό τους μέλλον με την δικιά μας απουσία και την δικιά μας σιωπή.
*Ο Χρήστος Μανταρτζίδης είναι οικονομολόγος
